زمان مطالعه17 دقیقه
می پسنـدم0
اندازه متن12
قهوه اکسلسا، که در اواخر قرن بیستم در آفریقا کشف شد، علی رغم سهم محدود آن در بازار جهانی قهوه، یکی از گونه های منحصربه‌فرد، مقاوم و پربازده محسوب می شود.
با وجود کشت و مصرف گسترده قهوه اکسلسا در آفریقا و آسیا، منشأ دقیق آن تا مدت ها ناشناخته باقی ماند. این امر باعث شده که این قهوه اغلب به درستی کشت، فرآوری یا برشته نشود و در نتیجه، به عنوان یک قهوه با کیفیت پایین و فاقد ویژگی های طعمی متمایز شناخته شود.
فهرست مطالب
قهوه اکسلسا، با نام علمی Coffea excelsa، یک گنجینه پنهان در دنیای قهوه محسوب می شود. این نوع قهوه که در مقایسه با محبوب ترین گونه های قهوه یعنی عربیکا و روبوستا کمتر شناخته شده است، به دلیل طعم و عطر پیچیده و منحصر به فرد خود، طرفداران خاص خود را دارد.
درختان قهوه اکسلسا عمدتاً در مناطق مرتفع و آب و هوای گرمسیری جنوب شرقی آسیا، به ویژه در کشورهایی مانند ویتنام، لائوس و فیلیپین کشت می شوند. شرایط رشد خاص و فرآوری دقیق این دانه ها، باعث تولید فنجانی از قهوه می شود که طعمی غنی و پیچیده با نت هایی از میوه های خشک، شکلات و گاهی اوقات ادویه جات دارد. این ویژگی های منحصربه‌فرد، اکسلسا را به انتخابی محبوب برای قهوه دوستان حرفه ای و کسانی که به دنبال تجربه های جدید در دنیای قهوه هستند، تبدیل کرده است.
قهوه اکسلسا با ویژگی های منحصر به فرد خود، تجربه ای متفاوت از قهوه نوشیدن را برای علاقه مندان به قهوه فراهم می کند. این دانه های کمیاب، علاوه بر طعم و عطر پیچیده، ویژگی های دیگری نیز دارند که آن ها را از سایر گونه های قهوه متمایز می کند:
طعم قهوه اکسلسا اغلب به عنوان ترکیبی از میوه های خشک، شکلات تلخ، گل و ادویه های ملایم توصیف می شود. این پیچیدگی طعم، ناشی از شرایط رشد خاص، فرآوری دقیق و همچنین ترکیبات شیمیایی منحصر به فرد موجود در دانه های اکسلسا است. اسیدیته ملایم این قهوه، تعادل دلپذیری را در فنجان ایجاد می کند و آن را برای افرادی که به قهوه های اسیدی حساس هستند، مناسب می سازد.
میزان کافئین موجود در قهوه اکسلسا معمولاً کمتر از روبوستا و در برخی موارد کمتر از عربیکا است. این ویژگی، اکسلسا را به انتخابی مناسب برای افرادی تبدیل می کند که به دنبال انرژی ملایم و بدون تحریک بیش از حد هستند.
درختان قهوه اکسلسا در ارتفاعات بالا و در مناطق کوهستانی رشد می کنند. این شرایط رشد، بر روی کیفیت و طعم دانه های قهوه تاثیر بسزایی دارد. ارتفاع زیاد، باعث کاهش دما و افزایش میزان بارندگی می شود که این عوامل به نوبه خود، بر روی رشد آهسته و یکنواخت دانه ها و افزایش غلظت مواد مغذی در آن ها تاثیرگذار هستند.
یکی از ویژگی‌های جالب توجه قهوه اکسلسا، مقاومت بالای آن در برابر بسیاری از آفات و بیماری های رایج در قهوه است. این ویژگی، کشت این گونه را در برخی مناطق با شرایط آب و هوایی نامناسب امکان پذیر می کند. با این حال، اکسلسا به بیماری قارچی تریکومایکوز حساس است که می تواند به محصول آسیب جدی وارد کند.
فرآوری قهوه اکسلسا، به دلیل ویژگی های منحصر به فرد این دانه، نیازمند دقت و توجه بیشتری نسبت به سایر گونه هاست. روش های فرآوری مختلف، مانند فرآوری خشک، شسته شده و یا عسل، می توانند بر روی طعم و عطر نهایی قهوه تاثیرگذار باشند.
به دلیل کمیابی و کیفیت بالا، قهوه اکسلسا گران تر از قهوه های عربیکا و روبوستا است.
برگ های بزرگ و چرمی گیاه اکسلسا و گل های بزرگ آن از ویژگی های بارز این گونه هستند. همچنین، دانه های قهوه اکسلسا نامتقارن بوده و میزان کافئین کمتری نسبت به قهوه های دیگر دارند.
قهوه اکسلسا در ارتفاعات بین 1000 تا 1300 متر در سطح زمین بهترین رشد را دارد و بر خلاف عربیکا و روبوستا، به جای درختچه، گیاهی درختی (درخت مانند) است. این بدان معناست که برای رشد به فضای عمودی نیاز دارد، نه اینکه در اطراف خود روی زمین رشد کند. و در حالی که اکسلسا مولد و انعطاف پذیر است، مدیریت اکسلسا دشوار است و نیاز به مراقبت گسترده دارد.
برگ های گیاه اکسلسا بزرگ (به طور متوسط 26 سانتی متر طول و 13 سانتی متر عرض) و چرمی هستند. گلهای آن در طول فصل برداشت چندین بار شکوفا می شوند، علیرغم این واقعیت که بلوغ میوه حدود یک سال کامل طول می کشد. این گلها بزرگتر از گلهای گیاه عربیکا و کانفورا هستند. Excelsa همچنین دانه های نامتقارن تولید می کند که به طور متوسط حدود 9 میلی متر طول و 6 میلی متر عرض دارند.
دانه های قهوه اکسلسا نیز نسبت به کانفورا و عربیکا کافئین کمتری دارند. آمار نشان می دهد که سطح کافئین در دانه های اکسلسا از 0.86 تا 1.13 گرم در هر 100 گرم است، در حالی که این مقدار برای عربیکا 1.2 تا 1.5 گرم و برای کانفورا 2.2 تا 2.7 گرم است.
با این حال، درختان قهوه اکسلسا در برابر بسیاری از بیماری ها و آفات رایج مقاوم هستند که سایر گیاهان مقاوم نیستند. اینها عبارتند از زنگ برگ قهوه، نماتدها و پروانه معدنی برگ قهوه. با این حال، قهوه اکسلسا مستعد ابتلا به تریکومایکوزیس، یک بیماری قارچی است.
قهوه اکسلسا اگرچه ممکن است به اندازه عربیکا و روبوستا شناخته شده نباشد، اما تفاوت های قابل توجهی با این دو گونه دارد که بر طعم، عطر و کیفیت نهایی آن تأثیر می گذارد.
عربیکا به عنوان محبوب ترین و باکیفیت ترین گونه قهوه شناخته می شود. دانه های عربیکا معمولاً دارای طعم پیچیده، اسیدیته بالا و عطرهای میوه ای و گلدار هستند. در مقایسه با اکسلسا، عربیکا معمولاً اسیدیته بیشتری دارد و طعم آن پیچیده تر و متنوع تر است.
روبوستا به دلیل محتوای کافئین بالا و طعم قوی و تلخ خود شناخته می شود. این گونه معمولاً در ارتفاعات پایین تر کشت می شود و در مقایسه با عربیکا و اکسلسا، طعم ساده تر و بدوی تری دارد. اکسلسا در مقایسه با روبوستا، طعمی ظریف تر و تلخی کمتری دارد و معمولاً به عنوان قهوه ای با کیفیت بالاتر در نظر گرفته می شود.
| ویژگی | قهوه اکسلسا | قهوه عربیکا | قهوه روبوستا | قهوه لیبریکا |
|---|---|---|---|---|
| طعم | پیچیده، میوه‌ای، شکلاتی | پیچیده، میوه‌ای، گلدار، اسیدیته بالا | قوی، تلخ، بدوی | چوبی، دودی، گاهی میوه‌ای و گلی |
| عطر | غنی، قوی، با رایحه‌های گل و شکلات | متنوع، میوه‌ای، گلدار | قوی، گاهی اوقات دودی | چوبی و گلی با رایحه‌های دودی و خاکی |
| کافئین | متوسط | متوسط | بالا | پایین تا متوسط |
| اسیدیته | ملایم | بالا | کم | کم |
| کشت | ارتفاعات بالا | ارتفاعات متوسط تا بالا | ارتفاعات پایین | ارتفاعات پایین و مناطق باتلاقی |
| قیمت | بالاتر | متوسط | پایین‌تر | بالاتر از عربیکا و روبوستا |
خاستگاه قهوه اکسلسا در قلب آفریقا است. اولین بار در سال 1903 در جنگل های انبوه آفریقای مرکزی کشف شد و به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود، به سرعت مورد توجه محققان و علاقه مندان به قهوه قرار گرفت.
برای سال ها، اکسلسا به عنوان یک گونه مستقل از قهوه شناخته می شد و به دلیل طعم و عطر پیچیده اش، جایگاه ویژه ای در میان قهوه های خاص پیدا کرد. اما با پیشرفت علم و تکنولوژی و انجام مطالعات ژنتیکی دقیق تر، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که اکسلسا در واقع شاخه ای از گونه بزرگ تر لیبریکا است. این کشف در سال 2006 به طور رسمی اعلام شد و باعث تغییر در طبقه بندی این گونه شد. با این حال، این تغییر در طبقه بندی، هیچ تأثیری بر ویژگی های منحصر به فرد طعم و عطر اکسلسا نداشته است.
اگرچه اکسلسا در آفریقا کشف شد، اما امروزه بیشتر در کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند ویتنام، لائوس و فیلیپین کشت می شود. شرایط آب و هوایی گرمسیری و خاک حاصلخیز این مناطق، محیطی ایده آل برای رشد و پرورش درختان قهوه اکسلسا فراهم کرده است. کشاورزان محلی با بهره گیری از دانش و تجربه خود، توانسته اند این گونه را به خوبی سازگار کرده و محصول با کیفیتی را تولید کنند.
انتقال کشت قهوه اکسلسا به آسیا به دلایل مختلفی انجام شده است. شرایط آب و هوایی مناسب، از جمله مناطق گرمسیری با بارندگی فراوان و خاک حاصلخیز، این منطقه را برای رشد درختان اکسلسا ایده آل کرده است. همچنین، با افزایش آگاهی درباره قهوه های تخصصی، تقاضا برای اکسلسا نیز افزایش یافته است. علاوه بر این، تنوع زیستی بالای کشورهای آسیایی امکان کشت انواع مختلف قهوه را در شرایط متنوع فراهم می کند.
قهوه اکسلسا اکنون تقریباً منحصراً در آسیای جنوب شرقی یافت می شود. کشورهای اصلی تولید کننده قهوه اکسلسا عبارتند از ویتنام، فیلیپین، هند، مالزی و اندونزی.
مقالات مرتبط: قهوه صد عربیکا چیست
قهوه اکسلسا، با ویژگی های خاص خود، نیاز به رویکردی خاص در مراحل رست و دم آوری دارد تا بتوان بهترین طعم و عطر آن را به دست آورد:
رست قهوه اکسلسا
رست کردن قهوه اکسلسا به دلیل چگالی و ترکیب شیمیایی متفاوت دانه ها، نیازمند دقت و تجربه ای بیشتر نسبت به عربیکا و روبوستا است. دمای رست باید پایین تر باشد تا از سوختن دانه ها جلوگیری شود، چرا که دانه های اکسلسا چربی کمتری دارند. علاوه بر این، زمان رست نیز باید کوتاه تر باشد تا از ایجاد طعم های تلخ و سوخته جلوگیری شود. هر نوع اکسلسا پروفایل طعم خاص خود را دارد، بنابراین انتخاب پروفایل رست مناسب اهمیت ویژه ای دارد. به طور کلی، رست سبک تا متوسط معمولاً بهترین نتیجه را برای اکسلسا به همراه دارد و طعم های میوه ای، شکلاتی و گلدار آن را برجسته می کند.
دم کردن قهوه اکسلسا
دم کردن قهوه اکسلسا نیز نیازمند دقت و توجه به جزئیات است، زیرا روش های مختلف دم آوری تأثیر متفاوتی بر طعم و عطر این قهوه دارند. فرنچ پرس به دلیل دمای بالای آب و تماس طولانی مدت دانه ها با آب، می تواند طعم های پیچیده اکسلسا را به خوبی استخراج کند. ایروپرس نیز یکی دیگر از روش های مناسب برای دم آوری اکسلسا است که امکان تنظیم دما، زمان دم آوری و میزان آسیاب را به دلخواه فراهم می کند. وی۶۰ و کپ نیز از دیگر روش های دم آوری مناسب برای این نوع قهوه هستند، که هر کدام به نحوی طعم های خاص اکسلسا را به نمایش می گذارند.
نکات مهم در دم‌آوری اکسلسا
برای دم آوری اکسلسا، آسیاب درشت به دلیل چگالی بیشتر دانه ها توصیه می شود. دمای آب ایده آل برای دم آوری بین 92 تا 96 درجه سانتی‌گراد است، و زمان دم آوری بسته به روش انتخابی و میزان آسیاب متفاوت خواهد بود. نسبت قهوه به آب نیز یکی از عوامل مهم در تعیین طعم و غلظت نهایی قهوه است.
اگرچه قهوه اکسلسا به طور کلی به عنوان زیرگونه ای از لیبریکا طبقه بندی می شود، اما تحقیقات و مشاهدات کشاورزان حاکی از تفاوت های چشمگیری بین این دو گونه است. این تفاوت ها نه تنها در ظاهر دانه ها بلکه در ویژگی های ژنتیکی نیز مشهود است.
کومال سابل، کشاورز باتجربه ای که نسل ها در خانواده اش به کشت قهوه مشغول بوده اند، به تفاوت های ظاهری بین دانه های اکسلسا و لیبریکا اشاره می کند. او بر این باور است که دانه های لیبریکا شباهت بیشتری به بادام دارند، در حالی که دانه های اکسلسا کوچکتر و گردتر هستند.
این تفاوت های ظاهری، به همراه نامگذاری های محلی، باعث سردرگمی در شناسایی و طبقه بندی این دو گونه شده است. در بسیاری از مناطق، به ویژه در هند، هر دو درخت با نام مشترک “مارا کاپی” شناخته می شوند که به معنای “درخت قهوه” است. این نامگذاری یکسان، باعث می شود که تفاوت های بین این دو گونه نادیده گرفته شود و تولیدکنندگان تمایل داشته باشند که آن ها را در یک گروه قرار دهند.
مطالعات ژنتیکی نیز نشان دهنده تفاوت های قابل توجهی بین اکسلسا و لیبریکا است. تحقیقات نشان داده اند که سطوح بالایی از تفاوت ژنتیکی بین اکسلسا و سایر گونه های لیبریکا وجود دارد. همچنین، مطالعات مقایسه ای ساختار کروموزوم های این دو گونه، بر تفاوت های ژنتیکی آن ها تأکید کرده است.
کشت قهوه اکسلسا با وجود طعم و عطر منحصر به فردش، با چالش های قابل توجهی از جمله ابعاد فیزیکی درخت، دوره رشد طولانی، بازار محدود و عدم استانداردسازی روبرو است که مانع از گسترش کشت آن در سطح وسیع شده است. در ادامه به بررسی برخی از این چالش ها می پردازیم:
درختان اکسلسا می‌توانند به ارتفاع قابل توجهی برسند و تاج گسترده ای داشته باشند. این ابعاد بزرگ، برداشت محصول را بسیار دشوار و هزینه بر می کند.
به دلیل رشد سریع و گسترده درخت، هرس مداوم برای حفظ کیفیت محصول و کنترل ارتفاع درخت ضروری است. انجام این کار در ارتفاع زیاد و برای درختانی با این ابعاد، نیازمند تجهیزات و نیروی کار متخصص است.
دوره رسیدن میوه قهوه اکسلسا نسبت به برخی گونه های دیگر مانند عربیکا طولانی تر است. این امر باعث افزایش هزینه های تولید و کاهش بهره وری می شود.
دوره رشد طولانی، برنامه ریزی و مدیریت مزرعه را پیچیده تر می کند و نیاز به دانش و تجربه بیشتری دارد.
تقاضا برای قهوه اکسلسا در مقایسه با عربیکا و روبوستا بسیار کمتر است. این امر باعث می شود که کشاورزان انگیزه کمتری برای کشت این گونه داشته باشند.
اگرچه اکسلسا در برابر برخی بیماری ها مقاوم است، اما به بیماری های دیگری مانند تریکومایکوز حساس است.
قهوه اکسلسا با ویژگی های منحصر به فرد و طعم پیچیده و غنی، ظرفیت بالایی برای توسعه در بازار دارد. این قهوه با طعم و عطری متفاوت از سایر گونه ها، می تواند جایگاه ویژه ای در دنیای قهوه های تخصصی به دست آورد. با این حال، توسعه این بازار با چالش های خاصی نیز همراه است که باید مورد توجه قرار گیرد.
یکی از مهم‌ترین فرصت های توسعه برای قهوه اکسلسا، افزایش علاقه مصرف کنندگان به قهوه های تخصصی و طعم های جدید است. طعم پیچیده اکسلسا، برای کسانی که به دنبال تجربه های تازه در دنیای قهوه هستند، بسیار جذاب است.
همچنین، مقاومت بالای اکسلسا به تغییرات اقلیمی و برخی بیماری ها، این گونه را به گزینه ای پایدار برای کشاورزان در مناطق با شرایط اقلیمی دشوار تبدیل کرده است. علاوه بر این، نیاز کمتر اکسلسا به کود و سموم شیمیایی، این قهوه را با اصول کشاورزی پایدار همسو می کند. از طرفی، اکسلسا می تواند به عنوان پایه ای برای نوشیدنی های تخصصی و ترکیبات طعم‌دار، محصولات جدیدی را در بازار عرضه کند.
یکی از مهم ترین این چالش ها، کمبود آگاهی مصرف کنندگان و حتی متخصصان قهوه از این گونه است. بازار کوچک اکسلسا و نبود زیرساخت های لازم برای توسعه آن، یکی دیگر از مشکلات عمده محسوب می شود.
همچنین، هزینه های بالای تولید این قهوه به دلیل چالش های کشت و فرآوری، از جمله موانع دیگر در راه توسعه بازار آن است. علاوه بر این، عدم وجود استانداردهای مشخص برای کیفیت و فرآوری اکسلسا، باعث کاهش اعتماد مصرف کنندگان به این محصول می شود. رقابت سخت با گونه های محبوب تری مانند عربیکا و روبوستا نیز از دیگر چالش های پیش روی این قهوه است.
برای مقابله با این چالش ها و بهره برداری از فرصت ها، استراتژی های متعددی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. افزایش آگاهی از طریق برگزاری کارگاه ها، سمینارها و جشنواره های قهوه می تواند به معرفی اکسلسا به مصرف کنندگان و متخصصان کمک کند.
ایجاد شبکه های توزیع قوی برای رساندن اکسلسا به بازارهای محلی و بین المللی، توسعه محصولات جدید مبتنی بر اکسلسا مانند کپسول های قهوه و قهوه های آماده، و حمایت از کشاورزان برای بهبود کیفیت محصول و افزایش بهره وری نیز از جمله راهکارهای پیشنهادی هستند. همچنین، ایجاد استانداردهای مشخص برای کیفیت و فرآوری اکسلسا و همکاری با رست کارها و کافه ها می تواند به توسعه این بازار کمک شایانی کند.
منبع: https://perfectdailygrind.com/2021/05/what-is-excelsa-coffee
محمدرضا آذرمند هستم. نویسنده مقالات، مسئول سئو و مدیر سایت فروشگاه خرید قهوه باندولینی.
افتخار همکاری با مجموعه هایی مثل پارسی هولدینگ، پارسی پودر، پارسی پت و... را دارم.
علاقه مند به دنیای عطر و طعم قهوه و اندکی باریستا 🙂
کلیه حقوق مادی و معنوی برای این سایت محفوظ می باشد و هرگونه کپی برداری شامل پیگرد قانونی می باشد.
قهوه لیبریکا رو میشناختم اما اکسلسا نه مرسی